het genre van Openbaring

Om een boek goed te lezen is het noodzakelijk om het genre te weten. Ga je Asterix en Obelix lezen als een geschiedenisboek, dan zul je veel dingen verkeerd begrijpen. Het is dus van groot belang om het genre van Openbaring vast te stellen, om zo het boek optimaal recht te doen. 

Het genre apocalyps

Onder genre versta ik met J.J. Collins, die v.w.b. het genre van Openbaring veel werk heeft verzet: 

een groep geschreven teksten die dezelfde opvallende karakteristieken heeft, waardoor een herkenbare en coherente schrijfstijl te herkennen is (vrij vertaald). 

Met deze definitie in de hand analyseerde hij een flink aantal joodse boeken (zoals Daniel 7-12 en 1 Henoch)  tussen 200 voor en 200 na Christus en kwam tot de volgende definitie van het genre apocalyps:

Apocalyps is een genre van openbaringsliteratuur, met een verhalend raamwerk, waarin een openbaring wordt doorgegeven door een bovennatuurlijk wezen aan een menselijke ontvanger. In die openbaring wordt een bovennatuurlijke realiteit ontsloten, zowel in temporele zin, voorzover het gaat om het voorzien van eschatologische redding, als in ruimtelijke zin, voorzover het gaat om het openbaren van een andere, bovennatuurlijke wereld. 

Past Openbaring in dit genre?

Ik loop het lijstje kenmerken uit de definitie langs om te kijken of Openbaring hier in past. 

• Openbaringsliteratuur: Meerdere teksten getuigen van het feit dat allerlei openbaringen Johannes ten deel vallen (1:10,19; 4:1).
• Verhalend raamwerk: Openbaring vertelt in de 1e persoon wat Johannes als ontvanger van het visioen allemaal meemaakt. Met name hoofdstuk 1:9-20 en 22:6-21 zijn te zien als een verhalend raamwerk. Maar ook tussendoor horen we over de belevenissen van Johannes, zoals het opeten van de boekrol in hoofdstuk 10. 
• Bovennatuurlijke bemiddelaar: Johannes ontvangt zijn openbaring zowel van de verhoogde Christus (4:1) als van engelen (17:1). 
• Menselijke ontvanger: Johannes zelf. 
• Eschatologische redding: In het hele boek, maar bijzonder in het laatste deel is er veel aandacht voor het einde van de wereld, en de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. 
• Bovennatuurlijke wereld: Het hele boek spreekt over een wereld achter onze wereld, die invloed heeft op onze wereld, en waarin men ook meer weet dan in onze wereld (bv. hoofdstuk 4 en 5). 

Openbaring deelt dus al deze kenmerken met een substantieel aantal andere joodse geschriften. Daarom is het belangrijk om Openbaring in samenhang met, en op dezelfde manier als deze geschriften uit te leggen. 

Functie van het genre

De belangrijkste vraag voor de exegese is: Wat wil de auteur eigenlijk communiceren door het gebruik van dit genre? Anders gevraagd: wat is de functie van dit genre? 

Het blijkt dat dit genre gebruikt wordt om mensen in moeilijke omstandigheden te vertroosten en op te roepen tot standvastigheid. Het genre doet dat door de aardse omstandigheden te interpreteren in het licht van de bovennatuurlijke wereld en van de toekomst, zodat het wereldverstaan en het gedrag van de lezers veranderen door de goddelijke autoriteit. 

Dit vertroostende en vermanende karakter van het boek komt in de brieven in hoofdstuk 2 en 3 het meest expliciet aan de orde. Maar ook in de overige hoofdstukken is dat het doel van de auteur, niet alleen expliciet (zoals in 13:9 en 14:12), maar vooral impliciet. Deze zienswijze doet het meest recht aan het feit dat de zeven brieven niet los van het vervolg uitgelegd moeten worden. De zeven brieven vormen juist het kader waardoor de rest van Openbaring gelezen moet worden. De brieven zijn zo te zien als zeven verschillende ingangen tot het boek. Al naargelang je jezelf als lezer in een brief herkent zul je het boek meer naar zijn vermanende, of meer naar zijn vertroostende kant moeten lezen. 

Het doel van Openbaring is daarom niet het doorgeven van nieuwe informatie over het einde der tijden, maar het doel is om de lezers op een andere manier naar hun huidige situatie te laten kijken en ze op te roepen tot gedragsverandering. 

Dit doel heeft ook gevolgen voor de uitleg van de symbolen in Openbaring. Die bevatten niet zozeer een versleutelde vorm van de toekomst, maar zijn gekozen vanwege de evocatieve kracht van de symbolen. Deze kennis kan ons behoeden voor een te letterlijke doorvertaling van het boek naar hoe het in de hemel is, hoe de engelenwereld eruit ziet, en hoe het in de toekomst zal zijn.