Openbaring 11 - de twee getuigen

Ik zal mijn getuigen opdracht geven om te profeteren. Gedurende twaalfhonderdzestig dagen zullen ze dat doen, gehuld in een boetekleed (Openbaring 11:3).  

Mozes en Elia?

Een nieuwe Mozes en Elia die profeteren in de herbouwde tempel. Dat is een veelgehoorde verklaring van de twee getuigen. En er is op het eerste gezicht wel het een en ander dat er voor pleit.

Mozes en Elia vormen in de herinnering van Israel een onafscheidelijk duo. De twee grootste profeten van het oude verbond. Juist zij verschijnen op de berg van de verheerlijking naast Jezus (Marc. 9). Als er twee getuigen (profeten in vers 11) verschijnen, dan ligt het voor de hand om aan hen te denken.

Ook verschillende gegevens uit Openbaring doen aan Mozes en Elia denken.

1. Hun kleding: een boetekleed, een herinnering aan een oudtestamentische profetenmantel.
2. De periode van profeteren, 1260 dagen, doet denken aan de periode van drieënhalf jaar van droogte die Elia veroorzaakte (Luc. 3:25). In het 1 Koningen 18:1 is overigens sprake van een kleine drie jaar, maar in de joodse traditie is dit op drieënhalf gezet. 
3. De wonderen die ze doen herinneren zowel aan Mozes als aan Elia. Verterend vuur (2 Kon. 1:10), droogte (1 Kon. 17:1) en het veranderen van water in bloed (Ex. 7:20).
4. De twee getuigen worden in Openbaring 10:11 profeten genoemd, iets wat ook naar Mozes en Elia kan verwijzen.
5. Na hun dood en opstanding stijgen ze op naar de hemel, net als Elia (2 Kon. 2:11).

Onmiskenbaar staat op de achtergrond van Openbaring 11 dus de verwijzing naar Mozes en Elia. Toch vind ik het te kort door te bocht om te zeggen dat de twee getuigen een nieuwe Mozes en Elia zijn. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om te zeggen dat de ene getuige Elia is en de ander Mozes. Alle activiteiten en eigenschappen worden aan hen beide toegeschreven. Het zijn identieke figuren, met identieke krachten. Terwijl Mozes en Elia nogal verschillend waren. Ook is het opvallend dat er in de tekening veel meer verwijzingen naar Elia dan naar Mozes zitten. Eigenlijk is het veranderen van water in bloed het enige dat direct aan Mozes doet denken. De rest verwijst naar Elia.

Het vijfde nachtgezicht van Zacharia

Een groter bezwaar tegen een rechtstreekse identificatie met Mozes en Elia vind ik echter dat de tekst zelf een andere weg wijst.

 Zij zijn de twee olijfbomen en de twee lampenstandaards die voor de Heer van de wereld staan. (Opb. 11:4)

Hier verwijst de tekst ons rechtstreeks naar Zacharia 4, het vijfde nachtgezicht van Zacharia. De nachtgezichten werden aan Zacharia gegeven om na de ballingschap de teruggekeerde ballingen tijdens de herbouw van de tempel te bemoedigen en aan te sporen. Dit alles vindt plaats in 519 voor Christus.

Het eerste nachtgezicht van Zacharia geeft aan dat God weer in Jeruzalem en op Sion wil wonen.

Het tweede nachtgezicht beschrijft hoe God de vijanden van Israel aan zal pakken.

Het derde nachtgezicht laat zien hoe God als een beschermende muur rond Jeruzalem zal liggen.

In het vierde nachtgezicht wordt beschreven hoe Jozua hogepriester in de nieuwe tempel zal worden en samen met de Telg uit het huis van David zal regeren.

Het vijfde nachtgezicht legt er de nadruk op dat Zerubbabel (de bewuste Telg) de bouw van de tempel zal voltooien.

Jozua en Zerubbabel?

In dat vijfde visioen ziet Zacharia één zevenarmige kandelaar met aan beide kanten twee olijfbomen waar twee gouden buisjes uitsteken waar gouden olie doorvloeit (Zach. 4:2-3,12). De elementen zijn als volgt te verklaren. De kandelaar is het volk van God (cf. Opb. 1:20), zij worden door Jozua en Zerubbabel (de twee olijfbomen) aangespoord om in de kracht van de Geest van God (de olie) verder te bouwen (cf 4:6).

De identificatie van Jozua en Zerubbabel wordt in vers 14 gegeven. Daar worden de twee olijfbomen de twee gezalfden genoemd die naast de Heer van de hele aarde staan. Die twee gezalfden kunnen in die context slechts ingevuld worden door Jozua en Zerubbabel, hogepriester en koning.

Toch zou het te ver gaan om in Openbaring 11:4 te zeggen: de twee getuigen, dat zijn Jozua en Zerubbabel. Net zo min als dat het goed zou zijn om te zeggen: de twee getuigen, dat zijn Mozes en Elia. Alle figuren tezamen bieden een achtergrond voor de twee getuigen. Daarbij is van een één op één relatie met welke historische persoon dan ook geen sprake.

Profeet, priester en koning

Zoals vaker in Openbaring is er bij het beeld van de twee getuigen niet zomaar één identificatie te geven. Een symbool bemiddelt vaak meerdere punten van vergelijking. Zo ook hier. Niet alleen het profetische aspect, maar ook het priesterlijke en koninklijke aspect worden hier naar voren gehaald.

De kortste weg naar een uitleg zou natuurlijk zijn dat we hier het drievoudige ambt van Christus in de gemeente weerspiegeld vinden. Maar dat zou te snel gaan. Christus wordt nergens in Openbaring als profeet of priester aangeduid. Enkel het koningschap wordt in dit bijbelboek aan Christus toegeschreven.

Alle drie de aanduidingen, profeet, priester en koning, worden in het bijbelboek Openbaring wel veelvuldig toegepast op de volgelingen van Jezus, de christenen. In hoofdstuk 1:6 en 5:10 worden de christenen een koninkrijk en priesters genoemd. In hoofdstuk 22:9 is duidelijk dat de auteur van Openbaring zelf als een profeet gezien wordt. Met zekerheid is dus te stellen dat het bij de getuigen om nieuwtestamentische volgelingen van Christus gaat.

Wie zijn de getuigen precies?

In heel Openbaring worden profeten steeds apart van de heiligen genoemd (bv. in 16:6). Profeet is daarom waarschijnlijk de aanduiding voor de ambtsdragers in de gemeenten. Het woord profeet duidt dus op een bijzonder ambt dat de profeet van de ‘gewone’ heilige onderscheidt. Priesters en koningen daarentegen zijn weer termen die op de hele gemeente van toepassing zijn.

Omdat de getuigen zowel als profeet, priester en koning gezien worden is dus ook niet zonder meer te stellen dat het bij de getuigen enkel om leidinggevenden in de gemeente gaat. Al heb ik daar wel een lichte voorkeur voor, omdat ze in Openbaring 11:10 zelf profeten genoemd worden, en hun taak ook openbaar is, namelijk getuigen.

Om eruit te komen wie de getuigen zijn is het wellicht het beste om te kijken hoe deze getuigen in Openbaring verder voorkomen.

In Opb. 1:5 is Christus de getrouwe getuige, de eerstgeborene van de doden.

In Opb. 2:13 wordt gesproken over Antipas, de getrouwe getuige, die gedood werd.

In Opb. 17:6 horen we over de hoer die dronken is van het bloed van de getuigen.

hemelvaart van Elia

In al deze contexten, en ook in Openbaring 11 gaat het bij getuigen om mensen die hun leven verliezen vanwege het evangelie. Christus, Antipas, de twee getuigen, en in het algemeen de getuigen, het zijn allen martelaars. Interessant is dat het Griekse woord voor getuige (martus) later de technische term voor martelaar wordt. De getuigen staan in dit gedeelte voor hen die vanwege het getuigenis voor Christus gedood worden, en door die dood heen het leven vinden.

Zij getuigen in de voorhof van de tempel, ze zijn de voorposten van de nieuwtestamentische gemeente. Voor 1260 dagen beschermd (cf. 12:6) en daarna voor een korte tijd het doelwit van een bloedige aanslag (cf. 11:7 met 13:7), waarna ze als overwinnaars naar de hemel gaan.

In de hemel en tegelijk op de aarde

In mijn studie over de betekenis van de tempel in Openbaring 11:1-2 heb ik laten zien dat de tempel in dit hoofdstuk de plek is waar de hemelse tempel op aarde inbreekt. De gemeente van God is het contactpunt van de hemel op de aarde.

Op die manier zijn de twee getuigen ook te zien. De getuigen zijn als twee olijfbomen, twee lampenstandaards, voor het aangezicht van de Heer van de wereld (11:4). Ze getuigen op de aarde, maar staan tegelijk voor het aangezicht van de Heer, in de hemel. Vol van de Geest van de Heer getuigen ze.

Zo mogen we als getuigende christenen onze aanwezigheid in de wereld zien. Als een voorpost van de hemel op aarde, waar we de boodschap van God mogen vertegenwoordigen. Beschermd door God, en indien we vanwege ons getuigenis sterven, zullen we desondanks leven. De weg van de martelaren is de weg van Christus. Via het lijden naar de heerlijkheid.